Een veranderproces is géén georganiseerde busreis. Veranderen is een spannend avontuur, waarbij veel ongewis is. Veranderen draait niet om het reisdoel, maar om de weg daar naar toe. Waarbij je wel goed voorbereid op weg gaat, je reisgenoten kiest en onderweg goed oplet wat er gebeurt. Het is een van de typerende uitspraken van wetenschapper en adviseur Jaap Boonstra. Hij schuwt hoogdravend consultancyjargon, spreekt klip en klaar en durft stelling te nemen.
Veranderen doe je nooit alleen
Alles draait immers om ‘samenspel, aldus Boonstra. ‘Want veranderen doe je nooit alleen. Zeker niet in de huidige tijd’, benadrukt hij. ‘We leven in boeiende tijden. Het tempo van veranderen is hoog. Digitalisering zet bestaande bedrijfsmodellen onder druk. Technologische ontwikkelingen bieden mogelijkheden voor innovatie. Mondialisering en internationale samenwerking leiden tot culturele spanningen. Vraagstukken worden steeds ingewikkelder en onoverzichtelijker.’
Veranderen kan leuk zijn
Bedrijven, allianties, overheden en maatschappelijke organisaties functioneren in een wereld die grillig en veranderlijk is, legt Boonstra uit. ‘En dus verkeren mensen in onzekerheid. We leven in een dynamische wereld waarin het omarmen van onzekerheid concurrentievoordeel oplevert.’
In zo’n onstuimige wereld doet het vertrouwde, planmatige veranderen er steeds minder toe, zegt Boonstra. ‘Dat levert spanningen op. En het begrip veranderen is eigenlijk geen prettig woord meer. Het heeft zo’n vermoeide bijklank. Zo van: ‘O nee, we móeten weer veranderen’. Het gaat niet zozeer om planmatig veranderen. Je kunt maar beter samen op pad gaan om een wenselijke toekomst te organiseren. En dan niet in de vorm van een tijdelijk project maar als onderdeel van het dagelijks werk. Hoe kunnen we beter werken? Hoe gaan we in onze organisatie om met nieuwe mogelijkheden van buitenaf? Dat is een continu zoekproces, waarbij je samen veel plezier kunt beleven, is mijn ervaring. Als je veranderen op deze manier bekijkt, maak je het voor professionals direct veel leuker.’
Angst om los te laten
Zodra het gaat over het zoeken naar nieuwe wegen, wordt een medewerker eerder enthousiast dan de gemiddelde middenmanager of afdelingschef. Die kan de hakken in het zand zetten: wat betekenen die van hogerhand opgelegde veranderingen voor mijn positie?
Boonstra stelt deze vraag wel eens tijdens onderwijsprogramma’s voor leidinggevenden. ‘Dan hoor ik van cursisten dat ze angst hebben om zaken los te laten. Hoe ziet hun leidersrol eruit ná de verandering? Ik snap die angst goed. Je ziet de klassieke situatie al terug in de naamgeving van functies. Een ‘bestuurder’ is iemand die aan het stuur zit en dat niet snel loslaat; een ‘leidinggevende’ geeft leiding, en geeft die dus niet zomaar weg.’
Volgens hem dekken in die zin deze termen de lading volstrekt niet meer. Zijn gedachtesprong: ben je nu als manager dan wel in control? ‘Ik hoor bestuurders vaak verzuchten dat hun medewerkers het niet snappen, dat iedereen maar zijn eigen ding doet. Maar dat bevestigt alleen maar mijn punt: des te meer je in de huidige tijd veranderprocessen probeert te sturen, des te minder je als leidinggevende voor elkaar krijgt. Wat dan wel? Je moet wel enigszins richting blijven geven, maar de veranderingen zelf aan de medewerkers overlaten. Dus een wenkend perspectief bieden, veel richting en ruimte geven, maar tegelijk wel de kaders stellen. Kortom, de bestuurder van nu moet kunnen spelen met tegenstellingen en paradoxen.’
Als manager de zaken durven loslaten, betekent niet dat je dus maar alles uit je handen moet laten vallen, aldus Boonstra. ‘Je moet er als manager bijblijven, meedoen met het veranderproces, belangstelling tonen, de voortgang monitoren en waar nodig bijsturen.’
Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatiedynamiek' bij Esade Business school in Barcelona en hoogleraar ‘Organisatieverandering' bij WU (Vienna University of Economics and Business). Als adviseur begeleidt Jaap maatschappelijke organisaties om zich te kwalificeren voor de toekomst. Hij schreef meerdere boeken over organisatieverandering waaronder Leiders in cultuurverandering, Verandermanagement in 28 lessen en Veranderen van maatschappelijke organisaties. Recent verscheen Perspectieven op leiderschap, dat onder Boonstra's redactie tot stand kwam.
Over Jaap Boonstra
Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatiedynamiek’ aan Esade Business School in Barcelona, hoogleraar ‘Organisatieverandering’ aan de Rotterdam School of Management, en kerndocent bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Als onafhankelijk adviseur ondersteunt hij organisaties in hun ontwikkeling. Hij schreef meerdere boeken over organisatieverandering, organisatiecultuur en leiderschap.
