Het dictatorvirus is, naast een boeiend geschiedkundig boek, ook een actueel boek in een tijd waarin destructief of toxisch c.q. giftig leiderschap veel aandacht krijgt. De dictator is dan wel de grootste uitwas hiervan, maar veel lezers zullen -elementen van- het gedrag van de dictator herkennen bij sommige leiders in de eigen organisatie. Of bij zichzelf.
Poetins invasie van Oekraïne op 24 februari 2022 was voor Schaper de aanleiding voor een geactualiseerde editie van het in 2015 verschenen Het dictatorvirus. Schaper heeft voor de 2023 editie een nieuwe inleiding en epiloog geschreven bij dit verder ‘tijdloze’ boek. Poetin is volgens Schaper de archetypische dictator van de 21ste eeuw, zoals Napoleon dat was in de 19e eeuw en Hitler in de 20ste eeuw. Zoals de meeste dictators, zijn ook zij beïnvloed door rolmodellen.
De leiderschapstrainer en auteur Frank Schaper omschrijft een heerser als een leider met totale macht over een land. Hiermee wijkt hij af van de originele betekenis van deze term. De titel dictator was in het oude Rome de benaming van een magistraat met absolute macht, benoemd in geval van nood, voor een korte periode.
Rolmodellen
In het boek komen naast Vladimir Poetin, leiders aan bod zoals Recep Tayip Erdoğan, Jozef Stalin, Mao, Adolf Hitler, Fidel Castro, Deng Xiaoping en Bashar al-Assad. Verklaringen dat deze mannen mensen zijn met een asociale persoonlijkheidsstoornis of een sterke hang naar macht, zijn volgens Schaper wel waar, maar ook onbevredigend. Hij is van mening dat ze zich (ook) laten inspireren door rolmodellen afkomstig uit boeken en films. Zo werd Napoleon geïnspireerd door Alexander de Grote en Charles de Gaulle werd op zijn beurt weer geïnspireerd door Napoleon. En om bijvoorbeeld Poetin te begrijpen helpt het als je weet dat hij, zoals hij zelf in zijn autobiografie uit 2000 zegt, Napoleon als zijn inspiratiebron ziet.
Schaper sluit hiermee aan bij bijvoorbeeld de beroemde organisatiepsycholoog Edgar Schein die stelt dat elke leider zich laat inspireren door rolmodellen. Verder verwijst Schaper naar het belang van spiegelneuronen, een begrip afkomstig uit de neuropsychologie. Spiegelneuronen zijn een gespecialiseerd type hersencellen die ervoor zorgen dat wij een ander onbewust imiteren.
Eigenschappen
Volgens Schaper delen foute leiders de volgende tien kenmerken: grootheidswaan, zelfverrijking, sektegedrag, staatsterreur, zelfrechtvaardiging, bedrog, propaganda, machtsbehoud, expansiedrift en geheimen. Deze tien eigenschappen gebruikt hij in het analyseren van het gedrag van zo’n dertig leiders. Schaper beschrijft hoe dictators elkaars leiderschap kopiëren en wie hun inspirator of rolmodel was. Hij laat in het midden of een leider aan alle tien eigenschappen moet voldoen om in aanmerking te komen voor de titel ‘dictator’.
Grensoverschrijdend gedrag
Schapers boek beperkt zich tot de leiders die doorgeschoten zijn in hun gedrag tot dictator. De laatste tijd lezen we veel over grensoverschrijdend gedrag van leidinggevenden. En als je het gedrag van bijvoorbeeld Elon Musk of Sanderink (de oprichter van Centric) legt naast de eigenschappen die Schapers noemt als kenmerkend voor dictators, dan lijkt het erop dat veel hedendaagse leiders een groot aantal van deze eigenschappen ook bezitten.
Dictators en het kantoor
Ook dichter bij huis kan bijna iedereen wel een chef of teamleider of hoofdverpleegkundige noemen die zich als dictator gedraagt, met zelfprofilering, bedrog en zelfrechtvaardiging. Leidinggevenden die veel macht naar zich toe trekken en vijandbeelden creëren. En ook in ambtelijke organisaties en in de politiek tref je mensen aan met dictatorachtige gedragingen, mensen die geen tegenspraak dulden, informatie selectief distribueren en censuur toepassen (zoals het weglakken van onwelvallige teksten in openbare stukken).
Sterke leiders
In de theorieën over leiderschap is een belangrijk element van leiderschap dat de medewerkers minder afgaan op wat de leider zegt, maar vooral kijken naar zijn gedrag: de manager als rolmodel. En Schapers boek laat zien door welke rolmodellen leiders zich hebben laten inspireren. En indirect kan een hedendaagse leidinggevende zich afvragen door wie of wat hij geïnspireerd wordt, wie zijn rolmodel was.
Het boek is een waarschuwing voor iedereen die roept dat we in de organisatie of in het land een ‘sterke leider’ nodig hebben. Schaper laat in zijn boek zien dat sterke leiders zich tot dictator ontwikkelen als ze daartoe de kans krijgen. En als ze eenmaal de macht hebben, willen ze deze zo lang mogelijk behouden.
Hedendaags destructief leiderschap
Het Dictatorvirus is een boek met lessen uit de geschiedenis, maar de lezer kan er ook lessen uit trekken over de huidige tijd. De grote hoeveelheid illustraties en foto’s maken het een bijzonder bladerboek. Door Schapers schrijfstijl is Het Dictatorvirus een goed leesbaar boek. Je kunt het lezen waar het openvalt, of waar je interesse ligt. Het lijkt er wel op dat Schaper een omgevallen boekenkast is, zo veel boeken heeft hij als bron gebruikt voor het boek. En het register maakt het zoeken van personen of gebeurtenissen makkelijk. Was elk boek maar zo professioneel opgemaakt en zo degelijk onderbouwd. Schaper maakt in Het Dictatorvirus aannemelijk dat elke dictator zich laat inspireren door rolmodellen. En als we de dictator zien als een extreme variant van toxisch of destructief leiderschap, dan bevat het boek ook veel waarschuwingen voor hedendaagse leiders en hun volgers.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
