Kunt u een voorbeeld geven van een situatie waarin de menselijke oerdriften altijd maar weer worden ontkend?
Beste voorbeeld vind ik het idee dat een ideale organisatie mogelijk zou zijn waarin mensen alleen maar met elkaar willen samenwerken, geen competitiedrang aanwezig is, iedereen altijd klaar staat om anderen te helpen, geen ongewenste seksuele gedragingen voorkomen, en de leiders zich altijd volgens de regels gedragen. Dat is een streven dat je expliciet vaak ziet bij organisaties en organisatieadviseurs, maar het is geheel onhaalbaar. Net zoals de ideale samenleving onhaalbaar is. Laten we wel wezen: de afgelopen honderd jaar is het heel vaak trend geweest om te denken dat je door middel van cultuur, advies of van het juiste leiderschap hele organisaties een mooie kant op zou kunnen sturen.
Maar dat maakbaarheidsideaal is alweer een tijdje geleden doorgeprikt toch?
Ja, maar het steekt steeds weer opnieuw de kop op hoor. Het is de belangrijkste reden dat ik niet zo veel op heb met managementboeken. Je ziet het aan de ongelooflijke hoeveelheid managementliteratuur over leiderschap. Die is oneindig. Ongeveer ieder jaar komt er wel weer een nieuwe vorm van leiderschap die de panacee moet zijn voor alle problemen. Maar die panacee bestaat echt niet. Feit is dat de chef het in de ogen van zijn werknemers nooit goed genoeg doet. Hij is het ideale mikpunt om de fout niet bij jezelf te hoeven leggen. ‘Het ligt aan hem.’ Je moet dus niet aan de leiders wat doen, je moet aan de ondergeschikten wat doen. Daarnaast is het nu eenmaal zo in groepen: als je leider bent, zijn er altijd volgzame types, maar ook altijd mensen die er bewust dan wel onbewust op uit zijn die plek van je over te nemen.
Het evolutionaire perspectief is vrij populair de laatste tijd. Heeft u het idee dat u op dat gebied een nieuw verhaal te vertellen heeft?
Nee, die pretentie heb ik niet. Een heleboel van wat ik schrijf, is natuurlijk gebaseerd op het werk van anderen. Ik breng alleen een heleboel dingen bij elkaar in dit boek. En dat is nog weinig gebeurd. Wat wel zo is: we hebben de laatste jaren gezien dat er veel meer belangstelling is voor de biologische, evolutionaire grondslagen van het menselijk gedrag. Het is niet meer taboe, behalve voor sommige - met name feministische - auteurs die nog heel erg in de maakbaarheid van het menselijk gedrag wensen te geloven. Dat is heel anders dan dertig jaar geleden, toen mensen die biologische verklaringen voor menselijk gedrag zochten, verketterd en bedreigd werden zoals nu mensen die iets onaardigs over de islam durven zeggen.
In die zin in is het klimaat voor uw visie een stuk gunstiger geworden.
Ja, maar pas nog waren twee mensen in een discussie over mijn boek van mening dat het hier een gevaarlijk boek betreft. Omdat ik er het verkeerde soort gedrag mee zou legitimeren en mensen op verkeerde gedachten zou brengen. Ik zou suggereren dat vrouwen maar weer terug de keuken in moeten - dat staat er echt niet in - en ik zou suggereren dat ondernemers vakbondsleiders maar mee moeten nemen naar het bordeel, zodat de looneisen beperkt kunnen blijven. Dat laatste is inderdaad iets wat ik vertel in mijn boek. Alleen niet als suggestie, maar als iets wat daadwerkelijk heeft plaatsgevonden.
De fatsoensrakkers zijn dus nog steeds onder ons.
Jawel, en de moraalridders ook.
Over Pierre de Winter
Pierre de Winter is freelance journalist.
