Dramaturgie van het dagelijks leven

Goffmans sociologie draait om de ontmoeting, de mede-aanwezigheid van anderen. Volgens hem is het zo dat als mensen bij elkaar komen, ze zich gedragen in lijn met personages die op het toneel een voorstelling geven aan een publiek. Denk aan de klant en de verkoper in een winkel, de patiënt en de arts in de spreekkamer, een groep gasten in het huis van de gastvrouw of -heer. Volgens Goffman spelen ze overal en altijd min of meer bewust een rol.

Gelijkenissen

Wat verkopers, dokters, gasten en toneelspelers zeggen verschilt nogal, maar de wijze waarop ze dat doen vertoont treffende gelijkenissen. De theaterwetenschap biedt daarom een kader om de technieken te analyseren die mensen in alledaagse situaties gebruiken om zich aan hun omgeving te laten zien. Want de uitdagingen en problemen die van toepassing zijn op toneelproducties blijven volgens Goffman niet beperkt tot de inner circle van de theaterwereld, ze duiken overal in ons sociale leven op.

Inhoud en perspectief

Na een wat saaie inleiding, die je volgens Goffman evengoed kan overslaan, gaat hij in op sociale interacties zoals toneelvoorstellingen, met alle kenmerken die daarbij horen. Het sociaal spel vindt plaats op op een podium. En in de coulissen spelen zich ‘geheime’ interacties af die bewust van het publiek weggehouden worden. Dit vind ik erg interessant: er zijn overduidelijke gelijkenissen met nu, zo’n 70 jaar later: denk aan de hedendaagse kijkcijferkanonnen die ook dit idee van ‘spieken’ achter de coulissen gebruiken. We voelen ons aangetrokken tot hetgeen normaal gesproken buiten ons bereik en gezichtsveld ligt.

Het dramaturgisch perspectief van Goffman nodigt ons dus uit om de wereld als schouwtoneel te zien waar mensen als acteurs optreden, waar niemand is wat hij schijnt, maar allen zijn we als amorele Macchiavelli's die indruk proberen te wekken, die voor henzelf het meest gunstig is.

Eigen belang

Mensen doen dit door bij ontmoetingen alleen die informatie over te dragen die voor hun eigen definitie van een situatie van belang is. We treden dus op als manager van ons eigen imago. We doen volgens Goffman allemaal aan ‘marketing of the self’. En niemand zou zich houden aan de algemeen heersende moraal, maar iedereen gebruikt de moraal strategisch om de eigen verschijning te kunnen verkopen volgens de impliciete en kunstmatig verwekte verwachtingen van anderen.

Ik moet hier ook aan vroegere tijden denken, aan een televisieserie als Keeping up appearances. Natuurlijk worden daar karikaturen neergezet, maar ze hebben hun succes te danken aan de herkenbaarheid van de types en de situaties waarin ze belanden. Het had ons net zo kunnen gebeuren.

Ontmoetingen als toneelstukken 

Natuurlijk is het leven niet echt een toneelstuk. Mensen voeren doorgaans geen nummer op, maar zijn ervan overtuigd dat ze zichzelf zijn in de rollen die ze spelen. Maar toch, als je de interacties tussen mensen door een dramaturgische bril observeert, dan kijk je waarschijnlijk door een andere bril naar de realiteit dan je normaliter zal doen. 

En als je inziet dat jijzelf in ontmoetingen met anderen eveneens wel eens een voorstelling opvoert, dan kan je het doen en laten van anderen, denk aan die gehaaide collega of profilerende leidinggevende, met een mildere en relativerende blik.

Het dramaturgisch perspectief heeft de moderne visie op het sociaal verkeer tussen individuen en tussen sociale instellingen flink beïnvloed, zo kom ik ook in andere sociaal psychologische bronnen tegen. En dat dit boek na meer dan zeventig jaar nog steeds wordt uitgegeven, dat zegt iets. 

Mijn kritiek op het boek?

Wat ik mis is dat emoties en gevoelens van mensen geen plek krijgen in zijn sociologische perspectief. Deze lijken geen rol te spelen in de wijze waarop de interactie tussen mensen plaatsvindt en zich ontwikkelt.

Ten tweede, volgens Goffman zijn we vooral gewiekst en strategisch, daarmee heeft hij een behoorlijk cynische kijk op mensen, die vooral op basis van eigen belang zouden handelen. Ik denk dat hij hiermee de hele mensheid over één kam scheert en veel te weinig nuance aanbrengt. Al kan dit ook ingegeven zijn door het tijdsgewricht waarin het boek geschreven werd.

Afdronk

Dramaturgie van het dagelijks leven is wellicht niet geschreven voor een groot publiek, maar het betoog is toch vrij goed te volgen. Er wordt weinig vakterminologie gebruikt, en de theorie wordt rijkelijk met voorbeelden uit het dagelijkse leven geïllustreerd. Hierin zullen managers, leidinggeven en medewerkers zich kunnen herkennen.