Op werkdagen voor 23:00 besteld, morgen in huis Gratis verzending vanaf €20

Achtergrond

De geschiedenis kruipt niet, ze springt

"Ik vind het pijnlijk om deze regels neer te schrijven; ik vind de wereld weerzinwekkend. Het wordt ondraaglijk." Hier spreekt een depressief persoon, denkt u, die op het punt staat zichzelf of de wereld iets aan te doen. Maar nee, het is de bevinding van een hooggeleerd financieel-wiskundige die zich tientallen jaren heeft toegelegd op het studieobject van de 'toevallige variatie'. Zijn conclusie: "De geschiedenis kruipt niet, ze springt."

Steven de Jong | 16 juni 2008 | 6-9 minuten leestijd

In zijn boek De Zwarte Zwaan - de impact van het hoogst onwaarschijnlijke geeft Nassim Nicholas Taleb niet alleen blijk van een oorspronkelijk geest, maar fileert hij ook nog eens de groten der aarden, zoals Marx, Wittgenstein en Russell. Niet om hun ideologieën, hun politieke voorkeuren, maar slechts om het feit dat zij meenden dan hun filosofie de wereld zou kunnen veranderen. Taleb moet niets hebben van die maakbaarheidsgedachte.

Nestbevuiler

Ook maalt Taleb er niet om zijn eigen nest te bevuilen: de standaard normaal verdeling, ofwel de klokkromme die grote afwijkingen in een cijferreeks negeert, noemt hij het 'Grote Intellectuele Bedrog'. Een overheid die daarop haar beleid baseert is in zijn ogen niets anders dan de gokverslaafde die zich statisticus waant en keer op keer zegt 'Nu gaat 'ie geven, nu gaat 'ie geven!'

Het boek van Taleb mag met recht een levenswerk genoemd worden. Toen hem als klein kind in Libanon werd voorgehouden dat zijn land als smeltkroes van nationaliteiten en religies dreef op tolerantie en dat een illusie bleek toen het mortiergranaten begon te regenen, kreeg hij al het besef dat de geschiedenis geen voortkabbelende beek is maar met donderslagen bij heldere hemel komt. Ze kruipt niet, ze springt.

Konijnen

Later, op 19 oktober 1987, toen hij van zijn kantoor van de investeringsbank Credit Suisse First Boston wandelde naar naar zijn huis in de Upper East Side, kreeg hij een bijna religieuze ervaring. Die dag deed zich de grootste beursval van de moderne geschiedenis voor. "Een daling die des te traumatischer was", aldus Taleb, "omdat ze plaatsvond op het moment dat we door al die intelligent pratende, geplatonifieerde economen - met hun bedrieglijke klokkromme-vergelijkingen - dachten inmiddels zo knap te zijn dat we in staat waren grote schokken te voorkomen of ze ten minste te voorspellen en binnen de perken te houden." Terwijl zijn collega's rondrenden als konijnen in het licht van een auto, kreeg Taleb de openbaring waaraan wij dit boek te danken hebben. "Ik werd bevangen door het vreemdste gevoel dat ik ooit in mijn leven heb gehad, een trompet die schalde dat ik gelijk had, zo luid dat ik vanbinnen helemaal trilde." Terwijl de financiële wereld in brand stond, werd Taleb overmand door een fysieke gewaarwording. "Een combinatie van blijdschap, trots en ontzetting."

Zo beschouwd is Taleb allerminst een opgeschrikt wezen dat leeft alsof hij elk moment door de bliksem getroffen kan worden. Hij ziet zichzelf als één van de weinigen die Moeder Natuur, de bron van alle onrecht en willekeur, recht in de ogen durft te kijken. Op bladzijde 136 prijst hij zich gelukkig dat hij überhaupt bestaat, "want het was heel wel mogelijk dat ik nooit geboren zou zijn". Taleb heeft er vrede mee dat er ieder moment een komeet op zijn huis kan vallen.

Zwarte Zwanen

Maar wat wil Nassim Nicholas Taleb ons nu precies duidelijk maken? Het antwoord ligt beklonken in de titel van zijn boek. 'Zwarte zwanen' symboliseren volgens hem de gebeurtenissen die buiten de wereld van het voorspelbare liggen. Binnen de logica van de Zwarte Zwaan is wat je niet weet veel relevanter dan wat je wel weet. Veel Zwarte Zwanen worden veroorzaakt en versterkt doordat ze niet worden verwacht, zegt Taleb. "Vanaf het moment, ongeveer tienduizend jaar geleden, dat we het Pleistoceen achter ons lieten, is het effect van deze Zwarte Zwanen toegenomen. En daarin trad een versnelling tijdens de Industriële Revolutie, toen de wereld ingewikkelder werd, terwijl alledaagse gebeurtenissen - de gebeurtenissen die we bestuderen en bediscussiëren en proberen te voorspellen door kranten te lezen - in toenemende mate aan belang inboetten." Rages, epidemieën, mode, ideeën, het onstaan van kunststromingen en scholen. Al dit soort dingen verloopt volgens de dynamiek van de Zwarte Zwaan, zegt Taleb. “Met letterlijk alle belangrijke dingen in je leven gaat het zo.” Het zijn de Zwarte Zwanen die bepalend zijn voor de historische ontwikkelingen, weet Taleb, met als meest recente bewijs de aanslagen van 11 september 2001.

Moeder Natuur

11 september 2001 was toevallig ook het moment dat Francis Fukuyama met zijn 'The end of history and the last man' ongelijk kreeg. Daar waar Fukuyama begin jaren negentig stelde dat de strijd tussen kapitalisme en communisme de laatste richtingenstrijd aller tijden zou zijn, bleek dat Moeder Natuur juist een ‘never ending story’ in petto had: ‘one man’, in dit geval Osama Bin Laden, ‘made the difference’.

Invasie

Vervolgens hebben we het stomste gedaan wat we maar konden doen, leert Taleb. Stalen pijpen voor cockpitdeuren, straaljagerpatrouilles ingesteld, paranoïde bagageregels ingevoerd, enzovoorts. We hebben praktische en tastbare maatregelen genomen die ons de illusie gaven van veiligheid. En dat is precies, zo schrijft Taleb, de valkuil waar de Fransen ingelopen zijn toen de Duitsers binnenvielen. Na de eerste Wereldoorlog bouwden zij een verdedigingswal op de plaats van de Duitse invasieroute om in het vervolg een invasie via die weg te voorkomen. Hitler trok er (bijna) moeiteloos om heen. De Fransen waren uitstekende geschiedenisstudenten, geeft Taleb toe, maar keken niet verder. “Ze waren te praktisch en hadden een beperkte blik. We leren dus niet vanzelf dat we niet leren dat we niet leren.”

Leeuw

Een schrale troost is dat Taleb het ons allemaal niet ze kwalijk neemt. Het ligt aan ons brein, doceert de hoogleraar onzekerheidskunde. We bezitten een verkeerde gebruiksaanwijzing. Dat komt omdat onze voorouders meer dan honderd miljoen jaar als niet denkende zoogdieren rondgelopen hebben op aarde. Dat was in een leefwereld waar denken ook niet hoefde, zelfs gevaarlijk was, want een leeuw treuzelt niet als hij honger heeft. Het was een leefwereld met eenvoudige oorzaken en gevolgen, en vooral één van traag rondgaande informatie. Zo traag dat de ene stam niet op de hoogte was van het bestaan van de andere stam een bos verderop.

We verloren pas de grip op ons bestaan toen we apparaten zijn gaan ontwikkelen. Zo creëerden we een wereld waarin informatie wél zeer snel rond gaat, en massafenomenen zich steeds vaker voordoen. Een moderne, complexe maar vooral ook recursieve wereld: waarin gebeurtenissen steeds sneller andere gebeurtenissen in gang zetten. ‘Feedback loops’, noemt Taleb dat. Sneeuwballen met grillige, onvoorspelbare wereldwijde gevolgen. Maar het tragische is dat we ons nog steeds laten leiden door conventionele wijsheden. “Die zijn niet meer bruikbaar”, waarschuwt Taleb, keer op keer.

Extremistan

Hier komt Taleb tot de kern van zijn betoog, hij ontvouwt het model van Mediocristan en Extremistan. In de wereld van Mediocristan krijgen winnaars een klein deel van de taart en in de wereld van Extremistan pakt de winnaar alles. Om een voorbeeld te geven: vóór de uitvinding van de grammofoon had een uitmuntende operazanger niet duizend maal zo veel publiek als een middelmatige operazanger. Simpelweg omdat hij bij ieder optreden, net als een kapper of taxichauffeur, fysiek aanwezig moest zijn. In Extremistan heerst volgens Taleb de tirannie van het toeval. Het is de wereld waarin één man, laten we hem Bill noemen, net zo veel verdient als het BNP van een heel derde wereld land. Een wereld waarin relatief meer mislukte schrijvers, acteurs en kunstenaars zijn dan boekhouders, kappers en aardrijkskundeleraren. We hebben een overgang gemaakt van een niet-schaalbare wereld, naar een schaalbare: waar iedereen elkaar kan bereiken en zaken met elkaar kan doen. De wereld van mondialisering 3.0 die de Amerikaanse politicoloog Thomas Friedman in The World is Flat weliswaar bejubelt vanwege zijn ongekende mogelijkheden, maar die Taleb verafschuwt: het is onrechtvaardig, ongelijk, ‘the winner takes all’. Geen platte, maar een onherbergzame wereld, een jungle vol onvoorziene risico's.

Droom

Taleb heeft dan ook niet zo veel op met de discipelen van de liberale markt, wat hem ertoe brengt de leer van profeet Adam Smith in twijfel te trekken. Die stelde dat de vrije markt functioneert vanwege haar beloningssysteem en 'prikkels' voor goede prestaties. Onzin, zegt Taleb, die vrije markt functioneert alleen omdat ze talentvolle mensen de mogelijkheid biedt initiatieven te ontplooien en dingen uit te proberen en zo succesrijk te worden. Het probleem is dat dat succes slechts enkelen gegeven is, de meerderheid werkt zich te pletter om elke dag brood op de plank te krijgen. De American Dream doet wat dat betreft zijn naam eer aan; het is een droom, een droom waar Taleb ons uit probeert te ontwaken.

Over Steven de Jong

Steven de Jong is zelfstandig redacteur (Stevenschrijft.nl) en schrijver van de roman Bezorgde burgers (Lebowksi). In 2023 reageerde hij, namens Stichting Support Stotteren en Start Foundation, op tachtig vacatures met de vraag of de functie ook openstaat voor gekwalificeerde kandidaten die stotteren. Een ontluisterende verkenning waarvan hij verslag doet in De kracht van het verschil (Durden).

Deel dit artikel

Wat vond u van dit artikel?

0
0

Boek bij dit artikel

Populaire producten

    Personen

      Trefwoorden